7.6 C
New York
Thứ Sáu, Tháng Ba 29, 2024

Người khơi dậy hồn đất Quảng Bình

- Advertisement -

Bắt đầu hành trình đến với những trang viết về vùng đất quê nhà khi đã ngoài 60 tuổi, 21 năm cầm bút với hàng chục đầu sách đã và chưa in, người đầu tiên viết “xã chí” ở miền Bắc là một cụ già ốm yếu, nhỏ con, lại chỉ còn một lá phổi để thở…

Cụ Nguyễn Tú (thứ hai từ trái sang) cùng các nghệ nhân hò khoan, chèo cạn trong lễ hội xã Bảo Ninh

Cụ Nguyễn Tú sinh năm 1920 tại xã Bảo Ninh, thị xã Đồng Hới, Quảng Bình trong một gia đình nho học. Ảnh hưởng tư tưởng chống Pháp của cha, cụ Tú sớm tham gia cách mạng từ tuổi 20.

Tháng 6-1945 chi bộ Đảng Cộng sản VN đầu tiên tại thị xã Đồng Hới được thành lập, cụ Nguyễn Tú là một trong sáu đảng viên của chi bộ đó.

Cách mạng Tháng Tám thành công, cụ trở thành chính trị viên tỉnh đội Quảng Bình. Năm 1964 cụ bị bệnh lao, phải cắt bỏ một lá phổi và được chuyển qua bộ phận nghiên cứu, viết lịch sử Đảng tỉnh Quảng Bình.

Trong những tháng ngày sưu tập tài liệu ở Viện Bảo tàng lịch sử, Thư viện quốc gia, Cục Lưu trữ trung ương Đảng tại Hà Nội, tìm hiểu những địa danh, nhân vật trên đất Quảng Bình đã khơi dậy trong lòng cụ những mơ ước được làm một điều gì đó thật có ích cho quê hương.

Năm 1981 sau khi hoàn tất việc sưu tập và chỉnh lý tài liệu lịch sử Đảng bộ Quảng Bình, cụ Nguyễn Tú có điều kiện đi sâu hơn các mặt của vùng đất đã có từ gần 2.000 năm trước. Trong tập tài liệu dày cộm về Quảng Bình từ thời Lâm Ấp cho đến thời hiện đại, cụ chọn một điểm để viết cho hết ngọn nguồn: Bảo Ninh.

Tuy là quê hương của mình nhưng bắt tay vào viết “xã chí” lại là chuyện chẳng đơn giản. Thế là phải mất hàng năm hỏi chuyện các bậc lão làng về những truyền thuyết, những chuyện cũ tích xưa của Bảo Ninh; gặp các nghệ nhân phường chèo cạn, hội đua thuyền, hò khoan để biết các cách chơi; gần gũi các bạn chài vào khơi ra lộng; các chị bán mắm, người làm bún, các bà nấu ăn giỏi để biết hương vị ngon của món ăn quê nhà làm bằng con tôm con cá vớt lên từ biển khơi…

- Advertisement -

Đối chiếu, tái hiện, tìm dấu vết cũ, có khi đến chục lần, để viết cho đúng nơi xuất xứ. Một sắc phong của làng có đôi nét chữ mờ phai do thời gian chiến tranh tàn phá buộc cụ Tú lặn lội vào cố đô Huế, đến thư viện cổ truy tìm hay hỏi han những gia đình quan lại triều Nguyễn có liên quan.

Nghe nói một sử liệu về quê nhà giờ chỉ còn có hai bản chữ Hán, chữ Pháp cụ cũng cất công tìm đến, để chính mắt mình được đọc hai văn bản ấy mới đặt bút. Sáu năm ròng rã thực hiện, dựa trên đề cương của Viện Sử học do giáo sư Nguyễn Đổng Chi khởi xướng từ năm 1964, cuốn Địa chí Bảo Ninhcủa tác giả Nguyễn Tú mới ra đời. Địa chí Bảo Ninh được đón nhận trân trọng, được nhận giải A Giải thưởng cố đô Huế lần thứ nhất. Và tác giả trở thành người đầu tiên viết xã chí ở miền Bắc.

Từ đó đến nay, 16 năm qua cụ Nguyễn Tú đã cho xuất bản chín tập sách địa chí, danh nhân, lịch sử, non nước Quảng Bình; năm tập danh nhân Bình Trị Thiên, và Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản tỉnh Quảng Bình soạn chung với các tác giả khác. Năm 1998 cụ được Hội Văn học dân gian VN tặng giải ba cho tập Quảng Bình non nước quê hương. Địa chí huyện Hương Thủy (in chung) cũng được tặng giải nhì năm đó. Địa chí Đồng Hới được tặng giải A Hội Văn nghệ dân gian VN năm 1999… cùng nhiều giải thưởng khác.

21 năm cầm bút, bắt đầu sự nghiệp chữ nghĩa khi đã ngoài 60 tuổi, với ngần ấy tác phẩm là cả một tình yêu sâu nặng quê hương, một nghị lực phi thường. Ở đất Quảng Bình ai cũng biết và kính trọng ông cụ nhỏ con ốm yếu, chưa đến tuổi 50 đã thở bằng một lá phổi; bao nhiêu năm sống với đồng lương hưu không quá 400.000 đồng lại phải lo thuốc men, bữa ăn hằng ngày cho người vợ mù.

Sống trong cảnh gieo neo như vậy, người ta không hiểu nổi ông cụ làm sao còn bớt được miếng ăn quá ít ỏi của mình để mua sách. Sách nghiên cứu, lịch sử, từ điển là những vật có giá trị trong ngôi nhà hai gian không quá 12m2 lợp lá bên kia sông Nhật Lệ. Khi người vợ mất, cụ giao nhà đất cho xã để xã cấp cho người thiếu chỗ ở.

Rồi đi đây đó để nhận diện thực địa, lấy tư liệu từ Hà Nội đến tận TP.HCM. Cụ không ở một nơi cố định, khi thì tá túc trong một phòng nhỏ của câu lạc bộ hưu trí hay một cơ quan nào đó; khi thì ngủ nhờ nhà bạn bè dăm ba hôm để viết rồi lại ra đi.

Để những mẩu chuyện trên trang sách được chính xác, cụ theo thuyền lên thượng nguồn sông Long Đại để tận mắt thấy, tận tai nghe những người chèo thuyền vượt qua 16 cái thác hiểm trở, hung dữ bằng kinh nghiệm của người xưa truyền lại qua một bài vè cổ.

Cụ lên núi Đại Phúc khảo sát nơi sinh ra Lễ Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh – người mở cõi phương Nam. Lên núi Chóp Chài Trung Thuần cụ vẽ bản đồ thế trận nghĩa quân Lê Trực phò vua Hàm Nghi.

- Advertisement -

75 tuổi, chân đã run cụ vẫn lên đèo Ngang vạch lau lách, cây rừng xác định dấu vết thành Lâm Âp gần 2.000 năm trước. Thực tế điền dã của cụ hầu như chẳng dân văn nghệ Quảng Bình nào sánh kịp.

Theo cụ, sai lệch địa danh, thiếu chuẩn xác quá khứ làm tổn thương danh dự, xúc phạm tâm linh, gây bất hòa giữa cộng đồng cư dân mà hậu quả không lường hết. Lương tâm và trách nhiệm không cho phép những sai lệch. Dẫu quĩ thời gian còn quá ngắn cuối đời người làm sách, cụ Nguyễn Tú vẫn trung thành tuyệt đối với nguyên tắc mình tự đặt ra.

Xuyên suốt các tác phẩm của cụ Nguyễn Tú là một lý giải khách quan: không có tình người thì không có làng xóm, không có phong tục, truyền thống, và như vậy con người không thể tồn tại, vươn lên trên mảnh đất nghèo khó khắc nghiệt nắng mưa.

Tuổi 80, không còn đi đâu xa bởi sức đã yếu lại còn mang bên hông chiếc túi bài tiết, cụ Nguyễn Tú hiện sống trong một ngôi nhà cấp 4 với sự hỗ trợ của Thị ủy Đồng Hới. Tuy thế, hằng ngày ba buổi cụ vẫn ngồi vào bàn viết không dưới tám tiếng. Hình như ông già gầy gò có đôi mắt sáng ấy không biết mệt.

Cụ phải chạy đua với thời gian, chỉnh lý lần cuối các tài liệu mà cụ đã dày công sưu tầm trong 15 năm qua để xuất bản cuốn Địa chí Quảng Bình trên 500 trang khổ lớn nói về lịch sử, địa lý, văn hóa, con người, các làng nghề truyền thống… trên mảnh đất giao thoa giữa hai nền văn hóa Việt – Champa từ thế kỷ thứ hai cho đến bây giờ.

TRẦN THÚC HÀ – 2004

- Advertisement -.

bài liên quan

BÌNH LUẬN

Vui lòng nhập bình luận của bạn
Vui lòng nhập tên của bạn ở đây

kết nối

67,401Thành viênThích
343Người theo dõiTheo dõi
24,400Người theo dõiĐăng Ký
- Advertisement -

bài mới

- Advertisement -

được quan tâm