9.5 C
New York
Thứ Sáu, Tháng Ba 29, 2024

Danh thần Đặng Đại Độ

- Advertisement -
Ở vào thời các chúa Nguyễn trị vì Đàng Trong, mảnh đất Quảng Bình là nơi sản sinh ra nhiều bậc quan lại hết lòng phụng sự triều đình, nổi tiếng công minh, chính trực và liêm khiết. Trong đó, nổi bật lên là Khâm sai tuần hành ngũ phủ Thỏa Lộc hầu Đặng Đại Độ.
Trong cuộc đời làm quan của mình, ông luôn giữ một khí tiết trong sáng, một dũng khí ngời ngợi, được lịch sử ghi nhận là vị đại thần tài năng, đức độ, đầy dũng khí hiếm thấy.Khâm sai tuần hành ngũ phủ Thỏa Lộc hầu Đặng Đại Độ là vị danh thần dưới thời chúa Nguyễn Phúc Khoát. Ông quê ở làng Cư Triền – huyện Đăng Phong – phủ Quảng Bình, nay là làng Quảng Cư – huyện Lệ Thủy – tỉnh Quảng Bình.

Tổ bốn đời của ông là Liễu Đại hầu Đặng Quý Công, thuộc dòng dõi quan lại lâu đời ở Thanh Hóa, làm đến chức Chưởng phủ thự vệ quản lãnh. Liễu Đại hầu đã chọn và lập làng Quảng Cư vào đấu thế kỷ XVI trên vùng đất địa linh. Nơi vua Lê Thánh Tông đã cho dựng chùa Phật Ngồi khi nhìn thấy khí thiêng sông chốn này trên đường hành chinh vào phương Nam năm 1470. Tại đây, hậu duệ Liễu Đại hầu đều học hành đỗ đạt, tám đời nối tiếp làm quan, hàng chục người được phong tước hầu, tước bá, nhiều người làm đến bậc đại thần nhà chúa Nguyễn.

Thân sinh của Đặng Đại Độ là Tuy Lộc hầu Đặng Đại Lược (1690-1764), nhờ có khí tiết và học vấn nên được bổ vào Văn Chức viện. Sau đó, ông được thăng làm Ký lục dinh Bố Chính năm 1741, Cai bạ dinh Quảng Nam (quản cai ba phủ là Thăng Hoa, Quảng Ngãi và Quy Nhơn) năm 1746. Quốc sử quán triều Nguyễn Đại Nam liệt truyện đánh giá Đặng Đại Lược là vị quan có tài, nổi tiếng thanh liêm. Lúc mất được đặc tiến Kim tử vinh lộc đại phu, ban thuỵ Văn Chính.

Hấp thụ truyền thống gia giáo kỷ cương nên cả tám anh em trai Đặng Đại Độ đều có đức hạnh và đỗ đạt khoa cử. Bảy người ra làm quan, trong đó có nhiều người giữ chức vụ cao như: Khâm sai Tham luận Dượng Trực hầu Đặng Đại Kỷ, Tham tri Bộ Hộ Đặng Đại Tính, Liệt Triều Quang Lộc Đại phu Hàn Lâm viện Bình Thiệu bá Đặng Đại Đồng, Tri phủ Đặng Đại Lượng…

Danh thần Đặng Đại ĐộBia ca ngợi công đức tổ tông và răn dạy hậu thế do Tuy Lộc hầu Đặng Đại Lược dựng ngày 05-02-1752

Đặng Đại Độ là người văn võ song toàn. Năm 1761, người bản địa ở phía Tây Quảng Ngãi mà lịch sử gọi là Man Thạch Bích tấn công phá tan đồn lũy canh phòng. Người Man dựa vào núi Thạch Bích cao chót vót, vách đá dựng đứng, đường lên khúc khuỷu cheo leo đầy lam sơn chướng khí để để chống lại triều đình. Đây cũng là đội quân có tổ chức, thiện chiến với lối đánh du kích thoắt, ẩn thoắt hiện làm quan quân vô cùng khiếp sợ. Chúa phong cho Ký lục dinh Bình Khang Đặng Đại Độ (được bổ năm 1748) làm tướng cầm quân đánh dẹp. Sau khi xem xét cẩn thận, nhận thấy người Man chống lại triều đình do sự hà khắc, tham ô, nhũng nhiễu của quan lại địa phương nên ông lệnh cho quân sĩ không được lạm sát rồi bất ngờ đem quân chiếm lấy sào huyệt của họ. Quân Man choáng váng, khắp nơi bỏ chạy tan tác. Ông đóng quân ở lại rồi tiến hành chấn chỉnh quan lại địa phương và phủ dụ người Man. Chẳng bao lâu, họ kéo nhau ra hàng. Chúa khen ngợi, bổ làm Ký lục dinh Quảng Nam. Thời gian sau, lại bổ làm Ký lục dinh Trấn Biên – một trung tâm văn hoá, giáo dục, thương mại của chúa Nguyễn ở phía Nam – nơi người chú ruột của ông là Nhân Hòa hầu Đặng Đại Tài giữ chức Cai bạ.Đặng Đại Độ nổi tiếng thông minh từ thuở nhỏ. Ông lại rất mực khiêm nhường, chăm chỉ học tập nên sớm có học vấn sâu rộng. Quốc sử quán triều Nguyễn Đại Nam nhất thống chí ngợi khen là người “nổi tiếng về học hạnh”. Ông đỗ khoá thi Hương Tiến – học vị cao nhất xứ Đàng Trong bấy giờ – lúc còn rất trẻ, được bổ vào Văn Chức viện.

Đặng Đại Độ làm quan nổi tiếng công minh, chính trực. Ở những nơi ông làm việc, quan tham và cường hào ác bá không chốn dung thân. Nhờ có tài điều tra nên ông tìm ra thủ phạm của nhiều vụ án phức tạp, đưa ra xét xử nghiêm minh theo phép nước, hợp lòng dân. Nhân dân tôn kính, ngợi ca:

Danh chính trực rạng ngời quan Ký lục

Đuốc công minh sáng rọi chốn quan đường

- Advertisement -

(Dũng khí Đặng Đại Độ, Đinh Bằng Phi)

Ông là tấm gương sáng ngời về đức tính thanh liêm, luôn giữ cho nhân cách được vẹn toàn, không lợi dụng địa vị để chiếm công vi tư. Quốc sử quán triều Nguyễn Đại Nam liệt truyện cho biết: “ai đưa cho cái gì nhất thiết đều từ chối”. Vì thế, người đời dành những lời đẹp nhất để khen ngợi: “giá trong”, “băng thanh ngọc khiết” (trong như băng, sạch như ngọc)…

Nhiều câu chuyện về ông được nhân dân ngưỡng mộ lưu truyền và đi vào sử sách. Nổi tiếng nhất là sử trạng được Quốc sử quán triều Nguyễn Đại Nam liệt truyện ghi lại, nội dung như sau:

Vào lúc Đặng Đại Độ làm Ký lục dinh Trấn Biên, có hai viên quan cai đội hầu cận chúa từ Phú Xuân đến Biên Hòa tìm ca nhi để đưa về kinh đô biểu diễn cho chúa xem. Chúng cậy thế là người tâm phúc của chúa nên hống hách, làm nhiều điều trái phép. Đặng Đại Độ tiến hành điều tra rồi thăng đường xử án. Với chứng cứ rành rành, chúng phải cúi đầu nhận tội. Yêu dân phải lấy việc trừ cái ác làm đầu nên ông đã ra lệnh giết rồi “bêu lũ tanh hôi hại dân giữa chợ” (Văn bia Biên Hòa – Đồng Nai 300 năm, Huỳnh Ngọc Trảng). Biết mình đã xử trọng án vượt quyền thiên tử nên ông tự mặc áo đơn, đeo gông ngắn, đi bộ về kinh xin nhận tội. Người con đi theo, thấy cha dãi nắng dầm sương muốn thuê võng cáng nên nói:

– Chừng nào về đến kinh đô sẽ hay, còn bây giờ cha nên lên võng mà đi.

Ông nói:

– Lại có hạng tội nhân mong được nhàn hạ ư ?

Đi ròng rã hơn một tháng trời mới về đến kinh đô Phú Xuân với thân phận tội nhân. Ông đến Bộ Hình trình bày sự việc rồi xin vào ngục đợi tội. Bộ Hình đem việc tâu lên, chúa xem xét xong cho mời vào ra mắt. Thấy mặc áo tội nhân, chúa cấp cho triều phục. Ông xin chịu tội, chúa ủy lạo, dụ rằng:

- Advertisement -

– Khanh có tội gì, mà tự lao khổ thế ? Trước kia ta sai đi chọn một vài con hát để tiêu khiển lúc rỗi, không ngờ lũ tiểu nhân đi ra, cậy thế ức hiếp người ! Khanh giết đi là phải. Có tội gì đâu. Vậy bỏ qua việc ấy đi.

Lập tức, chúa thăng Đặng Đại Độ làm Khâm sai tuần hành ngũ phủ – Quảng Ngãi, Quy Nhơn, Phú Yên, Bình Khang, Bình Thuận – kiêm Tuần phủ Gia Định, được quyền “bãi hay thăng chức các quan lại” ở sáu phủ này. Lúc này, Đàng Trong kéo dài từ Quảng Bình đến Cà Mau, chia làm 12 dinh và một trấn. Mỗi dinh quản lý một phủ (riêng dinh Quảng Nam quản ba phủ). Chúa ban cho quyền trên cho thấy niềm tin đối với ông lớn đến nhường nào.

Tuy uy danh lừng lẫy nhưng Đặng Đại Độ vẫn rất mực khiêm nhường, hết lòng tận tụy giúp chúa chỉnh đốn quan lại, giúp dân bình an xây dựng cuộc sống đến nỗi gục lên bàn làm việc mà chết. Hai con đưa ông về quê nhà, dọc đường quan lại và nhân dân bày hương án đón, bái biệt vị quan đáng kính. Chúa Nguyễn Phúc Khoát tiếc thương, ban thụy Trung Cần và cho dựng bia ca ngợi công đức (lăng mộ ông đã được di dời về khu lăng mộ cổ của dòng họ).

Danh thần Đặng Đại Độ

Một góc khu lăng mộ cổ dòng tộc Đặng Đại Độ ở xã Mai Thủy – Lệ Thủy

Sân khấu truyền thống dân tộc ghi nhớ Đặng Đại Độ bằng vở kịch nổi tiếng “Dũng khí Đặng Đại Độ”. Đặc biệt, vở kịch này đã được trình diễn trong Lễ kỷ niệm 300 năm Sài Gòn – Thành phố Hồ Chí Minh (1698-1998). Hiện nay, ở thành phố Hồ Chí Minh, Đồng Nai và một số tỉnh thành khác đều có đường mang tên ông.

Thạc Đức hầu Đặng Đại Độ là vị đại thần tài năng, đức độ, văn võ song toàn. Làm quan thanh liêm, công minh, chính trực, một lòng vì nước vì dân nên được chúa tin yêu, bạn đồng liêu quý trọng, nhân dân hết lòng tôn kính. Các học giả đánh giá về ông rất cao. Trong Dũng khí Đặng Đại Độ, Nhà nghiên cứu Vũ Ngọc Liễn đã so sánh: “hình tượng Đặng Đại Độ gần với hình tượng Bao Công” và khẳng định ông là con người “trung trực hiếm thấy trên đời, soi sáng muôn đời”. Nhà giáo, nghệ sỹ nhân dân Đinh Bằng Phi đánh giá ông “đáng mặt công thần lương đống”. Giáo sư Nguyễn Khắc Thuần trong Lần giở trước đèn viết rằng: “Vì mục đích an dân, Đặng Đại Độ sẵn sàng nghiêm trị bất cứ một ai dám nhũng nhiễu dân. Thế ra, phép nước nghiêm hay không nghiêm, trước hết đều do ở người thực thi phép nước. Cổ kim vẫn có không ít những vị quan dũng cảm, dám vì công lý mà to gan đụng độ với các đấng quan trên; nhưng nghiêm với chính mình và tự xử chính mình như Đặng Đại Độ, quả thật là rất hiếm. Cuộc đời của ông đã vĩnh viễn khép lại từ lâu, nhưng khí khái của ông thì vĩnh tồn với đất Biên Hòa – Gia Định, với tất cả những ai khao khát quốc thái dân an”.

HỒNG PHONG – KHIÊM THỌ
(Trung tâm Truyền hình Việt Nam tại thành phố Đà Nẵng)

- Advertisement -.

bài liên quan

BÌNH LUẬN

Vui lòng nhập bình luận của bạn
Vui lòng nhập tên của bạn ở đây

kết nối

67,404Thành viênThích
343Người theo dõiTheo dõi
24,400Người theo dõiĐăng Ký
- Advertisement -

bài mới

- Advertisement -

được quan tâm